Kale İlçesi, Kale Mahallesi, Köyiçi Mevkii’nde yer alan Kale Höyüğü, Kale İlçesi’ne 4 kilometre uzaklıktadır. Malatya-Elazığ yolunun 4 kilometre güneyinde yer almaktadır. 15-20 metre yükseklikte, İzollu Ovası’na hâkim olan tepe üzerinde köy evleri vardır.
Eski adı ‘İzollu’ olan Kale, zengin bir geçmişe sahip. Eski çağlarda Mezopotamya güzergahının tam geçit yerinde yer alan İzollu, sonraları ‘Dersaadet’ ana yolunda olunca güvenlik noktaları oluşturuldu. Böylece bölge kaleler ve höyüklerle zenginleştirildi. M.Ö. 8 bine uzanan İzollu-Cafer Höyük, sonraları, 1979’da Pirot, Köşgerbaba, İmamoğlu ve Değirmendere’de kazılar yapıldı. ‘Neolitik’ ve kireç taşından yapılmış heykeller, toprağı ilk işleme araçlarından bıçak, orak, ok uçları, keski ve delgiler çıktı. Bunlar, Malatya Müzesi’nde koruma altına alındı.
Höyükler ve meşhur İzollu Kaya Kitabesi (Yazıtı) kurtarılamadı. İzollu Kaya Kitabesi İçeriği
İzollu Kaya Kitabesi’nde şunlar yazar: “Tanrı Haldi ilerledi. Onun silahları öldürücüdür. Şahu’nun oğlu Hilaruada, Melitealhilerin ülkesinin kralı, Argişti’nin oğlu Sarduri’nin önünde baş eğdi. Haldi güçlüdür, Haldi’nin silahları güçlüdür.”
Argişti’nin oğlu Sarduri ilerledi. Sarduri şöyle der: “Fırat pürüzsüzdü (durgundu). Oradan karşıya geçen hiç bir kral yoktu. Ben Tanrı Haldi’ye dua ettim. Urartu Tanrıları Teişeba’ya, Şivini’ye dua ettim, istekte bulundum. Tanrılar beni dinlediler, bana yol açtılar. Tumeiski (Kömürhan’da, adına Tomisa denilen kale) önünde, askerlerimin arasında karşıya geçtim. Aynı günde ülkeye doğru ilerledim. Kawala’nın güneyini aldım. Melitea’nın (Malatya’nın eski adı) kuzeyindeki dağlık bölge olan Karnişi’ye dek (Mezopotamya-Batı Anadolu yolu üzerinde, Kayseri dolaylarında bir ticaret kenti. Kaniş olarak da bilinir) vardım. Zab’anın gerilerindeki Muşani’ye dek gittim. 14 kale ve 70 kenti bir günde ele geçirdim. Kaleleri yerle bir ettim. Kentleri yıktım. 50 savaş arabası ele geçirdim. Savaştan dönerken, tahkim edilmiş olan kral Hilaruada’nın kenti Sasi’yi (Urartu devletinin başkenti Van veya Van gölü yakınlarında bir şehir) muhasara ettim. Savaşla aldığım eşya, erkek, kadınları oradan yurduma getirdim.”
Şarduri şöyle der: “İçeri girip emrettim. Melitea muhasara edilsin. Hilaruda da geldi, önümde ayaklarıma kapandı ve kendini affettirmek istedi. Merhamet gösterdim. Altın gümüş eşyayı ganimet olarak Urartu’ya taşıdım. Onu vergiye bağladım. 9 kaleyi o ülkeden ayırıp, kendi topraklarıma kattım. Huzani, Yaurahi, Tumeişki Vasini, Manunui, Aruşi, Gulbitarrini, Taşe, Guera’nın Taşesi, Meluiani, Haldi’nin yüceliği ile Argişti oğlu Sarduri güçlü kraldır. Yücedir. Urartu’nun kralıdır. Tuşpa şehrinin prensidir.”
Malatya Kale İlçe Belediyesi Coğrafyası
Kale İlçe Belediyesi'nin doğusunda Fırat’ın çizdiği yay içerisinde Kuzey yarım kürede 38-39 derece doğu meridyenleri ile, 38-39 derece kuzey paralelleri arasında yer almaktadır. Malatya’dan Elazığ’a uzanan E-23 Karayolu üzerinde bulunan ilçenin Güneyinde Pütürge, batısında Malatya İl Merkezi, Kuzeyinde Karakaya baraj gölü havzası Elazığ-Baskil İlçesi yer alır. Doğusunda ise, Elazığ İli yer almaktadır.
İklim ve Bitki Örtüsü
İlçemiz Malatya ilinde en ılıman iklime sahip bir yöredir. Akdeniz iklimine yakın bir iklim tipi gözlenmektedir. Yıllık sıcaklık ortalaması 14 C civarındadır. Yağışların mevsimlere dağılımında kış ve ilkbahar yağışlarının hemen, hemen eşit olduğu görülür. Yağış en çok Nisan ayında , en az ise temmuz ; Ağustos aylarında düşmektedir. Bir tarafı baraj gölü , bir tarafı şak, şak dağlarıyla çevrili olan ilçe doğal bitki örtüsü yönünden yoksundur. Eskiden önemli bir bölümü meşe ormanlarıyla kap olan dağlık sahanın bu örtüsü zamanla yok olmasına rağmen bir bölümünde meşenin ve geniş yapraklı ağaçların olduğu, vadi yamaçlarında ise bodur ardıçlara , yabani meyve ağaçlarına vadi boylarında ise, söğüt ve kavak ağaçlarına rastlamak mümkündür.
Yeryüzü Şekilleri:
Malatya İl alanının Alp kıvrımlaşması sırasında şekillenmesinden sonra III. Zaman sonlarıyla IV. Zaman başlarında ortaya çıkan tektonik hareketler sırasındaki kırılma ve kıvrılmalarla kimi kesimleri yükselmiş yada çökmüştür. İl alanlarında şiddetli bir aşınma olmuş çöküntü alanları alüvyonlarla dolmuştur. Kale (İzollu) ovası da bu gelişmelerle ortaya çıkmıştır. Güneydoğu torosların güney kolunu oluşturan dağlar Malatya dağları (Torosları) diye isimlendirilir. Bu dağlık sıra Kale İlçesinin güneyinden geçerek fıratın açtığı Kömürhan boğazında son bulur ki bu dağlar Kale’de Şakşak dağları ismini alır. Şakşak dağının zirvesi 2424 M’dir. Pütürge ile Kale ilçesi arasında sınır çizer. Malatya Ovasının doğusundan Kömürhan boğazına kadar uzanan kesimdeki irili ufaklı düzlüklere izolu ovası adı verilmektedir. Bu ovanın bir kısmı Karakaya baraj gölü sularının altında kalmıştır. Genellikle volkanik yapı olan bu kesimdeki en önemli ovalar Bezikan, Bük, Mestikan ovalarıdır.
Akarsuları:
İlçenin baraj gölüne dökülen önemli akarsuları Mahmutdursun çayı, Üçdeğirmen (Bekirhan) çayı, Urisniye çayı ve dedelay çaylarıdır. Bu küçük çaylar ilkbahar yağışlarıyla fazla miktarda su taşıyan yazın ise kuruyan küçük çaylardır.