Malatya'nın Ekonomik Faaliyetleri

EKONOMİYE GENEL BAKIŞ

Tarihsel süreç içerisinde "doğunun batısı batının doğusu" olarak tanımlanan Malatya, bu gün  de aynı konumunu sürdürmekte olup sosyo-ekonomik yapısı nedeniyle bölgesinde önemli  bir cazibe merkezi durumundadır. İlin bu gün ulaştığı ekonomik gelişim düzeyinde Malatya ile özdeşleşen kayısı yetiştiriciliğinin etkisi yadsınamayacak düzeydedir. Malatya için ilahi bir lütuf olarak da kabul edilebilecek olan kayısı, özellikle 80'li yıllardaki dışa açık ekonomiye geçiş sürecinde önemli bir ihraç ürünü haline gelmiş ve ilin ekonomik gelişimine büyük katkı sağlamıştır/sağlamaktadır. Malatya, ekonomik gelişmesinin temelinde Kayısı yetiştiriciliğini önemli yer tutmasına rağmen günümüzde ekonomik kalkınma kaynaklarını çeşitlendirerek daha dengeli bir sektörel yapıya evrilmektedir. 

DPT tarafından en son 2003 yılında yayınlanan "İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması" sonucuna göre Malatya il geneli olarak tüm iller içerisinde sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında 41. sırada yer almıştır. Kalkınma Bakanlığı tarafından yapılan “2011 Yılı İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması”na göre ise  Malatya  81 il arasında 42. sırada yer almaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yapılan İllerde Yaşam Endeksi-2015 sıralamasında Malatya tüm iller sıralamasında 53. Sırada yer almıştır.

Kişi Başına Gayri Safi Yurtiçi Hasıla  (Dolar)

Malatya’ da 2004-2017 yılları arasında kişi başına düşen GSYH değerinde nispi  bir artış olduğu görülmektedir. Malatya’nın kişi başına GSYH’nın ülke ortalamasına yakınsaması 2006 yılında %56,8 iken 2017 yılında %58.3, 2018 yılında ise % 55.5  düzeyindedir. 

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla’nın Sektörel Dağılımı

2017 yılı TUİK verilerine göre; Malatya’da GSYH’ nın  % 60,62’si hizmet sektöründe, % 27,03’ü sanayi sektöründe ve % 12,35  tarım sektöründe yer almaktadır.

SANAYİ

80’li yıllara kadar sanayileşmesi büyük ölçüde kamu yatırımlarına (Sümerbank, Tekel ve Şeker Fabrikaları gibi) bağımlı olan Malatya, daha sonra özel teşebbüs eliyle kalkınma yolunda önemli atılımlar yapmaya başlamıştır. Söz konusu kalkınma hamlesinin altında yatan en önemli nedenler; Malatya için önemli bir gelir kaynağı olan kayısının il ekonomisine sağladığı parasal kaynak, devletçe verilen yatırım teşviklerinin amacına uygun kullanılması, Organize Sanayi Bölgeleri ve Küçük Sanayi Siteleri, ulaşım ve iletişim altyapısına dönük yapılan yatırımlar ile ilimizdeki müteşebbis potansiyelidir.

Malatya I. Organize San. Bölgesi; 300 hektar arazi üzerine kurulmuştur. Toplam sanayi alanı 224 hektar,  tahsis edilen parsel sayısı 148, üretimini sürdüren tesis sayısı ise 127’dir. I. OSB'nin yol, su, elektrik, doğal gaz ve arıtma tesisi gibi altyapısı ve sosyal tesisleri de tamamlanmıştır.

İlimizde I. ve II. OSB'de tahsis edilecek parsel kalmaması ve çok sayıda müteşebbisin yatırım için yer talep etmesi nedeniyle ortaya çıkan parsel talebi nedeniyle 1216 hektarlık tevsi alan I. OSB'ye eklenmiştir. İlk etapta 173 hektarlık alanın altyapısı tamamlanarak hizmete sunulmuştur.  Bu alanda 81 parsel yer almaktadır. Bu alanda 26 tesis üretimini sürdürmektedir. Yine ilave alanda 347 hektarlık kısmının (88 sanayi parseli)  altyapı İhalesi yapılmış olup inşaat çalışmaları devam etmektedir. 

II. Organize Sanayi Bölgesi ise 350 hektar arsa üzerine kurulmuş olup, toplam sanayi alanı 300 hektardir. II. Organize Sanayi Bölgesinin parsel sayısı 156, toplam müteşebbis sayısı 152 olup parsellerin tamamı tahsis edilmiş ve altyapı çalışmaları tamamlanmıştır. Halen 177 firma üretimini sürdürmektedir. OSB’lerdeki firmalar ağırlıklı olarak gıda ve tekstil sektöründe faaliyet göstermektedir.

MADENCİLİK

Madencilik alanındaki faaliyetler uzun yıllar kamu sektörü eliyle yapılmış, sektörel büyümeyi sağlayacak ölçüde özel kesim yatırımları çekilememiştir. İl ekonomisi içerisinde madencilik sektörü istenilen seviyede bulunmamaktadır.

Malatya İli başta demir, pirofillit ve mermer yatakları olmak üzere doğal kaynaklar bakımından önemli bir yere sahiptir. Malatya, önemli pirofillit yataklarına sahip olmasına karşın mevcut pirofillit yatakları gerektiği gibi değerlendirilememektedir. Benzer bir durum demir madenleri için de geçerlidir. Ancak son yıllarda özel sektörün madencilik alanındaki yatırımlarında artış görülmektedir.

İlimizde ekonomik değeri ve kalitesi çok yüksek olan yeraltı ve yerüstü maden yatakları bulunmaktadır. Bu madenler alüminyum, demir, krom, bakır, pirofillit, alçıtaşı, mermer, kurşun-çinko, vermikülit, asbest ve kömürdür.

ULAŞTIRMA

Karayolları

           İlimizde toplam 1.166 km. karayolu ağı bulunmaktadır. Bunun 515 km.'si devlet yolu, 651 km.'si il yolu statüsündedir. İldeki  toplam karayolu ağının 425 km’si  bölünmüş yoldur. Bölünmüş yolun 296 Km.’si BSK’lıdır.

Demiryolu

           İlimizin demiryolu ağı; doğu, batı, kuzey ve güneyi birbirine bağlayan bir köprü vazifesi görmektedir. Malatya dâhilindeki demiryolu ağı toplamı 238 km olup, ülke genelindeki demir yolları ağının yaklaşık % 3` ünü teşkil etmektedir.  Doğu ve güneydoğu ile iç ve batı Anadolu arasındaki demiryolu ulaşımında önemli bir kavşak noktasında bulunan Malatya’dan düzenli yük ve yolcu taşımacılığı yapılmaktadır.

Havayolu

           Malatya, sivil havacılık ulaşımına 1941 yılında açılan Erhaç Hava Meydanı ile kavuşmuştur. Askeri-Sivil nitelikli ve intifa hakkı Hava Kuvvetleri Komutanlığı ile DHMİ Genel Müdürlüğünde bulunan Malatya Havaalanı, şehir merkezine 28 km uzaklıktadır. Havaalanında  yurt dışı uçuşları da yapılmaktadır.  Havaalanı 3350 metre uzunluğunda ve 45 metre genişliğinde iki adet piste sahip olup modern güvenli iniş-kalkış teknolojisine sahiptir. Yıllık yolcu kapasitesi toplamda 1.500.000’dir. İlimizde son yıllarda uçak, yolcu ve yük trafiğinde ciddi bir artış olmuş ve bu artış sürmektedir. 

ENERJİ

İlimizin ekonomik ve sosyal gelişimine paralel olarak yıllar içerisinde enerji tüketimi artmaktadır. İlde  2018 yılında alınan enerji 1.270.395 KWh, satılan enerji  1.134.580 kWh’dır.  2019 yılında alınan enerji miktarı 1.263.516.12 kWh, satılan enerji ise 1.131.630.42 kWh olup, kayıp-kaçak oranı % 10,44’tür. İl genelinde toplam abone sayısı 375.993’tür.

          Doğalgaz; Malatya doğalgaz dağıtım lisans ihalesi 07.07.2005 tarihinde yapılmıştır. İl Merkezine  2006 yılında doğalgaz verilmeye başlanmıştır. Malatya doğalgaz dağıtım lisans ihalesi 07.07.2005 tarihinde yapılmış ve Malatya’ya 2006 yılında doğalgaz verilmeye başlanmıştır. Halen Yeşilyurt Battalgazi, Doğanşehir, Akçadağ ve Darende İlçelerimizde doğalgaz kullanılmaktadır. 

          2019 yıl sonu itibariyle doğalgaz abone sayısı 177.848,  doğalgaz kullanan abone sayısı 165.414,  çekilen toplam hat uzunluğu ise  1.635 km.’dir.

TARIM

Malatya hızlı bir tarıma dayalı ekonomiden sanayiye dayalı ekonomiye geçiş sürecini yaşamaktadır. Ancak her geçen gün hızlanmakta olan bu sürece karşılık, ekonomisinde tarımın etkisi hala büyüktür. Tarım sektörünün il ekonomisi içerinde önemli yer tutmasının en önemli nedenlerinden biri Malatya'nın, kendisi ile özdeşleşen kayısının, adı konmamış başkenti oluşudur. Ülkemizin pek çok yerinde ve dünyanın pek çok ülkesinde kayısı yetiştirilmekte ancak, Malatya kayısısı taşıdığı kendine has tadı ve aroması ile kuru kayısı üretimine son derece elverişli bir kayısıdır. Bu ise Malatya'yı dünya kuru kayısı üretiminde ilk sıraya oturtmuş ve markalaşan "Malatya Kayısısı" ile haklı bir üne kavuşturmuştur. Dünya kuru kayısı üretiminde ilk sırada yer alan Malatya ekonomisinde kayısıcılığın önemli bir yeri vardır.

Dünya kuru kayısı üretiminin yaklaşık % 70’ini gerçekleştiren Malatya’nın her yıl ülke ekonomisine 400-450 milyon dolar katkı sağladığı düşünülürse sektörün ilimiz ve ülkemiz için arz ettiği önem anlaşılabilir. 2019 yılında  yaş kayısı rekoltesi 391.792 ton, kuru kayısı üretimi ise 87.642 ton olarak gerçekleşmiştir. Kayısı yanında verimli arazilerinde pek çok tarımsal ürünün yetiştirilmesi il tarımının il ekonomisi içerisindeki payını geliştirmektedir.

İlin, tarım sektöründe üretilen katma değeri azaltmadan, sanayi ve hizmet sektöründe yaratılan katma değeri artırmak suretiyle İl ekonomisini sanayi ve hizmet sektörü ağırlıklı ekonomik bir yapıya kavuşturmak durumundadır. İl ekonomisinde tarımın ağırlıklı payı nedeni ile yüksek olan tarımsal istihdam ekonomideki gelişime paralel azalmaktadır.

İl Arazisinin Dağılımı 

İl arazisinin; 425.450 hektarını tarım alanı (sulanan-sulanabilir ve susuz), 729.551 hektarını tarım dışı alan (ormanlık- fundalık, çayır-mera) ve 86.199 hektarını kültür dışı alan (taşlık-kayalık, su satıhları, yerleşim alanları) oluşturmaktadır.

İlimiz arazi yapısı ve tarım alanlarının dağılımına ait detaylı bilgiler aşağıdaki tablolarda verilmiştir.

Bitkisel ve Hayvansal Üretim

Tarımsal üretim; geleneksel usullerden kurtularak, hızla modernleşme yönündedir. Modern tarım teknolojilerinin yaygınlık kazanmasına bağlı olarak, ilde narenciye hariç her türlü tarımsal ürün yetiştirilebilmektedir. İlde yaygın olarak üretilen önemli tarım ürünleri ise; hububat, şeker pancarı, tütün, yaş sebze ve meyvelerdir.

Malatya'da tarımın önemli kollarından biri de hayvancılıktır. Geniş meraları ve yeterli besicilik imkânları hayvancılık için uygun bir ortam oluşturmaktadır.

İlde 2019 yılında 4.894 ton kırmızı et, 30.000 ton beyaz et üretilmiştir. 2018 yılı verilerine göre   üretilen süt miktarı 226.595 ton düzeyindedir. Son yıllarda ilimizde su kaynaklarının değerlendirilmesi suretiyle su ürünleri yetiştiriciliğinde artış görülmektedir. 2019 yılında 2.680 ton balık elde edilmiştir. 

ORMANCILIK

     İlimizde ormancılık, sınırlı bir düzeydedir. Önemli orman alanları Pütürge, Doğanşehir, Hekimhan ve Arguvan İlçelerinde bulunmakta olup, il genelinde toplam ormanlık alan (%15) 189.340 Ha'dır.  Kaliteli orman alanının büyük bir kısmı Pütürge İlçemizin sınırları dâhilindedir.

Malatya’da 2015-2019 yılları arasında yapılan ağaçlandırma çalışmaları aşağıdaki tablodaki gibidir.

Yapılan  Ağaçlandırma Çalışmaları   (20015-2019) 

 Beydağı ağaçlandırma sahasında uygulanan ağaçlandırma projesi ile kentin yanı başında genç bir orman yetişmektedir. Şehrin havasını değiştirecek Beydağı Ağaçlandırma  Projesi İl Merkezi için önem taşımaktadır.

TİCARET

Ticaret sektörü büyüklük itibariyle il ekonomisi içerisinde önemli  bir yere sahiptir. İl ticaret sektörü başta kayısı olmak üzere dışsatıma konu ürünlerin dünya pazarına sunulmasını yanında dünya, ülke ve bölgede üretilen ürünlerin il tüketicisine sunulmasından aldığı ivmeyle canlı bir sektör olma niteliğini sürdürmektedir.

İlde artan ekonomik düzey ve alım gücüne bağlı olarak il içinden ve il dışından sermaye grupları ticaret sektörüne dönük yatırımlarını sürdürmektedir.  İlde sayıları artan modern alışveriş merkezleri ve canlanan ticaret hayatı bu sürecin en önemli göstergesidir.

İlimiz dış ticaret kompozisyonu zaman içerisinde değişim göstermiştir. İhracatın tarım ve tarıma dayalı ürünlerden sanayi ve ara malı ihracatına doğru bir kayma görülmektedir.

Başlıca ihracat ürünleri ise; başta kuru kayısı, gıda maddeleri, tekstil ürünleri, elektrikli makine ve cihazları olmak üzere diğer ürünlerdir.

İlin başlıca ithalat kalemleri; çeşitli makine ve cihazlar, gıda maddeleri, sentetik kauçuk ve plastik maddeler, büyükbaş ve küçükbaş hayvan,  kimyasal ürünler, suni ve sentetik elyaf olmak üzere diğer ürünlerden oluşmaktadır.

İlde 2019 yılında  281.465.000 Dolar ihracat ve 84.477.000 Dolar ithalat gerçekleştirilmiştir.

TURİZM

Malatya tarih boyunca çeşitli kültür ve medeniyetlere ev sahipliği yapmış olup, tarih ve arkeoloji bakımından büyük ve eski bir kültüre sahiptir. İl turizm potansiyeli geçmişten günümüze korunarak taşınmıştır. Gerek sahip olduğu tarihî, doğal ve kültürel zenginlikleri gerekse bölgesinde bulunan önemli turistik değerler Malatya’nın turizm ekonomisini desteklemektedir. Son yıllarda sağlık turizmi, dikkate değer bir gelişim göstermiştir. Turgut Özal Tıp Merkezi, Karaciğer Nakil Merkezi, Malatya Eğitim ve Araştırma Hastanesi ve ilde her geçen gün artan sağlık yatırımları sektörün gelişiminde önemli bir itici faktördür. İlimizde verilen nitelikli sağlık hizmetlerine ilave olarak Turgut Özal Tıp Merkezinin, organ nakli konusunda gösterdiği başarı ilimizi sağlık turizminde bölgesinde önemli bir noktaya getirmiştir.

Geleneksel çarşı anlayışı ile modern alışveriş merkezlerini bir arada yaşatan Malatya’nın canlı ticaret hayatı küresel/yerel marka ve ürünlerin arzı ile yüksek düzeyde tüketici tatmini sağlayabilmektedir.  Hizmet sektörü son yıllarda artan yatırımlarla önemli bir düzeye ulaşmıştır. Hizmet sektörünün bu gelişimi kentin ekonomik olduğu kadar sosyal ve kültürel gelişiminin altyapısını oluşturmaktadır.