MALATYAN'IN DOĞAL KAYNAKLARI

Metalik Madenler*

Malatya, Hekimhan , Hasançelebi Maden Yatağı:

Hasançelebi'nin hemen yakınında başlayarak batıya doğru uzanan manyetitli skapolit Fels formasyonu 19 km²'lik bir alanı kapsamaktadır. Cevher yatağının yeknesak ve homojen olmaması nedeniyle yatağın durumunu ortaya koymak için toplam ilerlemesi 35270,68 metre olan 148 adet istikşaf ve rezerv sondajı yapılmıştır. Ayrıca mevcut cevher rezervini ve teknolojik testler için numune almak amacıyla toplam metrajı 1360 metre olan 5 adet galeri açılmıştır. İşletmenin hangi derinliğe kadar inilebileceğini saptamak amacıyla toplam metrajı 2 961 m olan 11 adet Hidro jeoloji sondajı yapılmıştır. Yapılan bu çalışmalar sonucunda, cevherli zumun jeolojik yönden dört farklı yapıya sahip olduğu anlaşılmıştır.

A zonlu ort. % 31,54 Fe304 tenörde 259 milyon ton

B " % 18,89 " " 342,8 " "

C " % 9,29 " " 421 " "

D " % 2,91 " " 392 " "

A+B+C+D = 1.414 milyon ton tenör %14 Fe304'dür.

Hasançelebi demir yataklarının ortalama tenörünün düşük olması nedeniyle doğrudan yüksek fırına verilmektedir. Bunun için cevherin zenginleştirilmesi gerekmektedir.

Malatya, Hekimhan, Karakuz Demir Yatağı:

Demir yatağı madeni Malatya ili Hekimhan ilçesinin 17 km kuzeybatısında yer almaktadır. Sahada ilk çalışmalara 1936 yılında başlanmıştır. Sahada çalışmalar günümüze kadar değişik yıllarda etüt ve sondajlı aramalar şeklinde yürütülmüştür. Sahada toplam metrajı 9194,45 m. olan 33 adet sondaj yapılmıştır. Cevher minerali hematit ve manyetitten ibarettir. Bu çalışmalar sonucunda;

%54 demir tenörlü 1.300.000 ton

%40 demir tenörlü 13 400 000 ton rezerv hesaplanmıştır.

Malatya, Hekimhan, Deveci Demir Madeni Yatağı:

Demir madeni yatağı Malatya'nın Hekimhan ilçesi Deveci yöresinde yer almaktadır. Sahada iki tip cevher yer almaktadır.Primer cevher, siderit; seconder cevher ise limonit, hematittir. Sahada değişik yıllarda etüt ve sondajlı aramalar yapılmıştır. Sahada toplam ilerlemesi 11.525.35 m olan 69 adet sondaj yapılmıştır.Bu çalışmalar sonucunda;

%50 demir tenörlü 13.400.000 ton hematit rezervi

%37 demir tenörlü 60.000.000 ton siderit rezervi

Malatya, Hekimhan, Şırzı (Boğazgören) Demir Yatağı:

Saha Malatya , Hekimhan Şırzı köyü civarında yer almaktadır.Genellikle hematit, az miktarda manyetitten oluşan cevherleşme vardır. Sahada detay etüt ve sondajlar yapılmıştır. Toplam metrajı 219.15 m olan üç adet sondaj yapılmıştır.Bu çalışmalar sonucunda ortalama tenörü %49 demir olan 276.000 ton cevher bulunmuştur.

Malatya , Yeşilyurt, Cafana Kurşun Çinko Yatağı:

Çalışma alanı Malatya'nın Yeşilyurt ilçesi, Görgü (Cafana) köyünün 9 km kuzey doğusunda yer almaktadır. Sahada toplam derinliği 377.40 m olan üç adet sondaj yapılmıştır.Cevheri oluşturan esas minareler simitsonit, galen ve sfalerit minareleridir. Sahadaki çalışmalar jeofizik sondajlı çalışmalardır.Bu çalışmalar sonucunda ;%1229 Zn (çinko) tenörlü 153.000 ton rezerv tespit edilmiştir.

Malatya, Kuluncak Yöresi Krom Yatağı:

Saha Malatya'nın Kuluncak ilçesi, Bıcır mevkiinde olup, sahada yapılan araştırmalarda % 4248 Cr203 tenörlü 320.000 ton kromit bulunmaktadır.

Endüstriyel Ham Maddeler

Malatya, Pütürge Profillit yatağı:

Profillit yatağı Malatya'nın Pütürge İlçesi Babik köyü civarında yer almaktadır. Sabit genleşme özelliği, ısı duyarlılığı ve ısı iletkenliği cevherin kullanım alanını artırmaktadır. Profilit, refrakter gereç yapımı, seramik sanayi, boya, kağıt, cam, tekstil ve plastik sanayinde kullanılmaktadır.

Sahada etüt ve sondajlı aramalar yapılmıştır. Toplam ilerlemesi 195.65 m olan 5 sondaj yapılmıştır. Yörede özel sektöre ve MTA adına ruhsatlı sahalar bulunmaktadır. Özel sektör sahalarında üretim yapılmakta ÇİMSA fabrikalarına gönderilmektedir.

DOĞAL KAYNAK (MADEN) REZERVLERİNİN İL EKONOMİSİNE KATKISI

İlimiz maden potansiyeli açısından önemlidir. Türkiye'nin büyük rezervli demir ve profillit yatakları ilimiz sınırları içerisinde bulunmaktadır. Ülkemizin bilinen ve işletilen tek profillit yatağı Pütürge ilçesindedir. Hekimhan yöresinde Hasançelebi, Deveci ve Karakuz yatakları olmak üzere 3 adet önemli demir yatağı bulunmaktadır. Bu bölgedeki yataklar düşük tenörlü olup, Türkiye demir rezervinin %36.8'ini içermektedir. Günümüz koşullarında teknolojik sorunlar nedeniyle işletilemeyen yaklaşık 1 milyar ton rezerve sahip Hasançelebi yatağı, teknolojinin bugünden yarına inanılmaz değişimi ve gelişimi düşünüldüğünde, ileriki yıllarda değerlendirilebilecek büyük bir potansiyel olarak durmaktadır.

İlimiz doğal kaynaklarının toplam değeri (yaklaşık) 9 milyar 66 milyon $ olarak hesaplanmıştır. Bu toplam değerin 8 milyar 900 milyon'luk kısmı Hekimhan çevresindeki demir cevherlerinin toplam değeridir. İlimizin 2. derecede önemli doğal kaynağı olan profillit 100 milyon $ değerindedir. Diğer kaynaklar (krom, bakır, asbest ve kömür) 66 milyon $ değerindedir.

İlimiz sınırları içerisinde 60 farklı lokasyonda 17 çeşit maden oluşumu mevcuttur. Bunların içerisinde büyük rezervli yataklar azdır. Büyük çoğunluğu küçük madencilik faaliyetleri ile işletilip, ekonomiye kazandırılacak türdendir. Bu küçük maden oluşumlarının bir kısmı özel sektör tarafından işletilmektedir. 2002 yılı verilerine göre ilimizde 22 farklı sahada özel sektör ve devlet sektörüne ait işletme ruhsatı bulunmaktadır. İşletme ruhsat sayısı ilimizin maden potansiyeline göre azdır.

(Malatya İli Doğal Kaynak Rezervleri ve Bunların Ekonomiye Katkıları):

İlimizde ekonomik olarak işletilebilen madenlerin rezerv, tenör kalite, işletilebilirlik durumları ve yaklaşık parasal değerlerini içermektedir.

Tablo37 (İlimizin Potansiyel Doğal Kaynak Rezervleri):

İlimizde günümüz koşullarında işletmeye elverişli olmayan, ileride ekonomik olabilecek yataklarla ilgili bilgileri içermektedir.

MADENİN CİNSİ YERİ TENÖR VE KALİTE REZERV ÜRETİM DEĞER ($)

Krom: Darende, Kuluncak %40 Cr2O3 320.000 ton Bilfer şirketi tarafından zaman zaman üretim yapılmaktadır. 30 milyon

Bakır: Pütürge-Poluşağı %412 5.000 ton (Muh) Özel şirket tarafından zaman zaman üretim yapılmaktadır. 5 milyon

Asbest: Yeşilyurt-Gündüzbey Lif yüzdesi düşük Lif uzunluğu çok değişik 230.000 ton (Muh) Zaman zaman üretim yapılmaktadır. 30 milyon

Pirofillit: Pütürge %69 SiO2 %19.08 Al2O3 %0.6 Fe2O3 %.16 CaO 5.215.584 ton (Gör+Muh) Poltaş Madencilik tarafından yılda yaklaşık 2000 ton üretim yapılmaktadır. 100 milyon

Demir (Manyetit): Hekimhan-Hasançelebi %52 Fe eşdeğeri 270 milyon ton (Gör+Muh) Etüt, sondaj ve fizibilite çalışmaları bitirilerek TDÇİ'ne devredilmiştir. Hasançelebi demir cevherinin düşük tenöründen dolayı zenginleştirme ve peletleme yapılması gerektiğinden şu anda sahada üretim yapılmamaktadır. 6 milyar

Demir (Siderit): Hekimhan-Deveci %3742 Fe 86 milyon ton (Gör+Muh) Fizibilite çalışmaları tamamlanarak TDÇİ'ne devredilmiştir. Sahada siderit seviyesine ulaşıldığından üretim yapılmaktadır. 2 milyar

Demir (Hematit): Hekimhan-Deveci %50 Fe 13.400.000 ton (Gör+Muh) Fizibilite çalışmaları tamamlanarak TDÇİ'ne devredilmiştir. Sahada üretim yapılmaktadır. 300 milyon

Demir (Hematit Manyetit): Hekimhan -Karakuz %54.3 Fe %4045 Fe 1.300.000 ton 13.400.000 ton (Gör+Muh) Yatak işletilmiştir. 1.500.000 ton cevher üretilmiştir. Fizibilite çalışmaları tamamlanarak TDÇİ'ne devredilmiştir. Sahada üretim yapılmamaktadır. 100 milyon

Demir (Hematit Manyetit): Hekimhan-Şırzı %49 Fe 2.760.000 ton (Gör+Muh) Etüt ve sondaj çalışmaları tamamlanmıştır. Sahada üretim yapılmamaktadır. 500 milyon

Kömür: Arguvan-Parçikan %22.78 Su %35.44 Kül 2175 Kcal/Kg AID 30.000.000 ton (Muh) Sahada üretim yapılmaktadır. 1 milyon

Kaynak: MTA. Bölge Müdürlüğü

MADENİN CİNSİ İLÇE BUCAK KÖY VE MEVKİİ TENÖR VE KALİTE REZERVLER DİĞER BİLGİLER

Alüminyum (Boksit): Doğanşehir Merkez Melefdere Ky. Ancakali madeni, Körtigöre madeni 38.73 Al2O3 6.6 SiO2 %21.64 Fe2O3 140.000 ton Muh Kaynaklar teknik ve ekonomik nedenlerle günümüzde kullanılamamakla birlikte ileriki yıllarda değerlendirilebilecek kaynaklardır.

Bakır: Pütürge Sevik yaylası

Bakır: Pütürge Poluşağı

Demir: Kuluncak AlvarDamlı Madentepe %15 Fe3O4 9 milyon ton Muh

Demir: Kuluncak Düşüksöğüt, Kızılokboynu %15 Fe3O4 26.000.000 ton Muh

Demir: Doğanşehir Eskiköy %2255 Fe 225.000 ton Muh

Demir: Doğanşehir Fenktepe 5.000 ton Muh

Demir: Doğanşehir Polatlı, Çavuşlu, Bıçakçı %3555 Fe 225.000 ton Muh

Demir: Hekimhan Mağara, Kırmızı, Fenk Tepe %1115 Fe 233 milyon ton Gör+ Muh

Demir: Hekimhan Kuluncak Karatepe %1015 Fe 42 milyon ton Gör+ Muh

Demir: Hasançelebi %52 Fe Eşdeğeri 380 milyon ton Muh

Demir: Hasançelebi Sivritepe Mağaratepe %15 Fe 173.000 ton Muh

Demir: Hasançelebi Şırzı köyü %49 Fe %3.44 SiO2 %5 Mn %0.09 TiO2 278.000 ton Muh.

MADENİN CİNSİ İLÇE BUCAK KÖY VE MEVKİİ TENÖR VE KALİTE REZERVLER DİĞER BİLGİLER

Demir: Pütürge Yamacısağir %25 Fe %9.5 SiO2 10.500.000 ton Muh Kaynaklar teknik ve ekonomik nedenlerle günümüzde kullanılamamakla birlikte ileriki yıllarda değerlendirilebilecek kaynaklardır.

Demir: Hekimhan Karakuz Doğusu %14.5 Fe3O4 371.681.382 ton Muh

Demir: Doğanşehir Polat Köyünün Karlık Mevkii

Demir: Doğanşehir Sürgü Ketizman %30.8 Fe 1.400.000 ton Muh

Demir: Doğanşehir Sürgü Çakçak Tepe %42 Fe 4.200.000 ton Muh

Demir: Doğanşehir Sürgü Çakçak Karataşdere 2.500.000 ton Muh

Demir: Doğanşehir Sürgü Çakçak Çeştepe %39.7 Fe 5.400.000 ton Muh

Demir: Doğanşehir Sürgü Çakçak Kurtdeliği Sırtı %43 Fe 1.900.000 ton Muh

Demir: Doğanşehir Sürgü Murata Kelhalil Elmalı Erikli %2550 Fe 18.000 ton Muh

Demir: Doğanşehir Sürgü Sürgü civarında İyi cins cevher: %45.78 Fe %10.71 SiO2 %0.11 S %0.3 As %0.12 P 3.000.000 ton Muh

MADENİN CİNSİ İLÇE BUCAK KÖY VE MEVKİİ TENÖR VE KALİTE REZERVLER DİĞER BİLGİLER

Demir: Arapgir Aktaş Köyü %13.84 Fe %47.37 30m kalınlığında ve 400m uzunluğunda hematit seviyesi Kaynaklar teknik ve ekonomik nedenlerle günümüzde kullanılamamakla birlikte ileriki yıllarda değerlendirilebilecek kaynaklardır.

Krom: Kuluncak Bıcır Köyü Çakır Ocağı %40 Cr2O3 200.000 ton Muh

Krom: Kuluncak Bıcır Köyü Gül Ocağı %40 Cr2O3 120.000 ton Muh

Krom: Kuluncak Hapislik Dere Mvk. %40 Cr2O3

Krom: Hekimhan Merkez Yayladam Köyü

Krom: Hekimhan Merkez Çayköy Çakırçukuru Tepe Mvk.

Krom: Merkez Tavşantepe civarı

Krom: Hekimhan Merkez Güvenç Köyü civarı

Krom: Hekimhan Merkez Karaahmet Köyü

Krom: Hekimhan Merkez Kesikköprü istasyon civarı %40 Cr2O3 den az

Alçıtaşı: Hekimhan Ağharman %33 CaO %4050 SO3 %115 SiO2 Kalınlık: 100m

MADENİN CİNSİ İLÇE BUCAK KÖY VE MEVKİİ TENÖR VE KALİTE REZERVLER DİĞER BİLGİLER

Asbest: Yeşilyurt Gündüzbey Köyü Lif yüzdesi düşük, lif uzunluğu değişken 429.000 ton Muh Kaynaklar teknik ve ekonomik nedenlerle günümüzde kullanılamamakla birlikte ileriki yıllarda değerlendirilebilecek kaynaklardır.

Bentonit: Darıca

Bentonit: Arapgir

Bentonit: Arguvan Karahöyük

Bentonit: Arguvan Mineyik

Bentonit: Merkez Tenci

Bentonit: Arguvan Kiltepe

Ditsen: Pütürge Lar

Dolomit: Hekimhan Zorbehan %21 MgO 122 milyon ton Muh

Fluorit: Kuluncak Başören köyü Aşılıkpınar civarı %1452 CaF2 %1220 SiO2 Fosfat: Doğanşehir Bıçakçı %3.75 P2O5 Kalınlık: 0.5 2m

Granat: Pütürge Ersele

Sillimanit: Pütürge Lar

Vermikülit: Kuluncak %35 Vermikülit 6 milyon ton Muh

Kömür: (Linyit) Merkez Eskimalatya Hatunsuyu %27 Su, %52 Kül 550 Kcal/Kg AID 1 milyon ton Muh

Kömür: (Linyit) Yazıhan Karacaköy

MADENİN CİNSİ İLÇE BUCAK KÖY VE MEVKİİ TENÖR VE KALİTE REZERVLER DİĞER BİLGİLER

Kömür: (Linyit) Hekimhan- Kurşunlu Üç numunenin analiz ortalaması: Su:%33 Kül:%39

Aşağı kalori değeri: 1065Kcal/Kg Kaynaklar teknik ve ekonomik nedenlerle günümüzde kullanılamamakla birlikte ileriki yıllarda değerlendirilebilecek kaynaklardır.

Aşağı kalori değeri: Hekimhan Kurşunlu Ören mezrası Mvk. Su:%30.58 Kül:%52.55

Aşağı kalori değeri: 1593Kcal/Kg (Tek numunede)

Toryum: Kuluncak Başören U30g=%116 Ti2O2=%510.2 Zuhur

Tuğla Kiremit: Merkez İl yakın civarı 7080 milyon ton jeolojik

İçmece Suyu: Darende-Balaban Balaban İçmecesi Sıcaklık: 130 C 

PH: 5.00 Debi:=0.1lt/sn İyileştirme çalışmaları yapıldığı takdirde çok daha verimli kullanılabilecek kaynaklardır.

İçmece Suyu: Doğanşehir Harapşehir İçmecesi Sıcaklık: 12.50 C 

PH: 5.00 Debi:=0.07lt/sn

MADENİN CİNSİ İLÇE BUCAK KÖY VE MEVKİİ TENÖR VE KALİTE REZERVLER DİĞER BİLGİLER

Kaplıca Suyu: İspendere Aşağı İspendere Kaplıcası Sıcaklık: 290 C PH: 6.20 Radyoaktivite: 8 Eman

Toplam mineralizasyon: 2940.1mg/lt Debi:=3 lt/sn İyileştirme çalışmaları yapıldığı takdirde çok daha verimli kullanılabilecek kaynaklardır.

Kaplıca Suyu: Hekimhan Kuluncak Kaplıcası

Maden Suyu Merkez Ortaköy Rötükan Maden Suyu Sıcaklık: 140 C PH: 6.20

Radyoaktivite: 9.1 Eman

Toplam mineralizasyon: 3684.9mg/lt

Kaynak: MTA Orta Anadolu IV. Bölge Müdürlüğü, Malatya Maden Envanteri (2002)

TARİH ÖNCESİ DÖNEM

Coğrafi konum itibariyle tabii yol üzerinde olan Malatya ön tarihinin Paleolitik çağa kadar indiği, Ansır (buzluk) ve İnderesi mevkiinde bulunan mağaralardan anlaşılmıştır.

1979 yılında başlayan Karakaya Baraj Gölü kurtarma kazıları kapsamındaki İzollu mevkii Cafer Höyükte yapılan kazılarda, o yöre insanının Paleolitik mağaralardan çıkıp ilk defa ovada tarım ve hayvancılıkla uğraştıkları ve yerleşik köy hayatına başladıkları anlaşılmıştır. Cafer Höyük kazılarıyla, Malatya ve çevresinin M.Ö. 7000 yılında İskana başladığı anlaşılmaktadır.

1979 1986 yılları arasında kazıları sürdürülen PirotCaferhöyük çalışmaları sonucu dünyanın ilk heykel örneği sayılan, beyaz kireçtaşından yapılmış küçük figürler, M.Ö. 7000 yılına tarihlenmektedir. Kazı sonrası gün ışığına çıkarılan bu eserler halen Malatya müzesinde sergilenmektedir. Tarih kronolojisi'ni takip ettiğimizde, yörenin ana seramiği tek renk olup, ateşte az pişirilmiş koyu astarlıdır. Bu seramik yanında ithal malı Halaf tipi seramik örneklerinin Hekimhan, Kuyuluk, Hinso ve Arguvan Karahöyükte; Hassuna boyalı Seramik örneklerine ise Aslantepe, Değirmentepe, İsahöyük ve Fırıncıhöyük'te rastlanmaktadır. Aslantepe ve Değirmentepe kazıları, bölgedeki yerleşimin M.Ö. 5000 3000 yılları arasında Kalkolitik çağda devam ettiğini göstermektedir.

Değirmentepe ve Aslantepe'de çok sayıda taştan ve pişmiş topraktan damga mühürleri ile pişmemiş toprak mühür baskıları bu yörelerin önemli bir ticaret merkezi olduğunu belgelemektedir. Anadolu ile olduğu gibi, Kuzey Mezopotamya ve Suriye ile de Fırat Nehri yolu ile ticaret bu dönemde yapılmıştır.

M.Ö. 3000 yılında Malatya yöresinde seramik genellikle elle yapılmış, hamuruna ince kum karıştırılmış siyah astarlıdır. Bu seramik örneklerine; Aslantepe, Hasırcı, Fırıncıhöyük, Karahöyük, İsahöyük, Morhamam, Kösehöyük, İmamoğlu, Değirmentepe, Köşgerbaba ve Pirothöyük'te rastlanmıştır. Eski tunç II. döneminde, M.Ö. 2500 yıllarında başlayan seramik örneklerine yörede yer yer rastlanılmıştır.

Eski tunç III. evrelerine ait elle yapılan, ateşle pişirilen seramikler Malatya bölgesinde çoğunlukla deve tüyü renkli olup, üzerindeki süsler, geniş bantlar şeklinde desenlerle kaplıdır. Bu örneklere Aslantepe, Değirmentepe, Pirothöyük'te rastlanmıştır. Aslantepe kazılarıyla 1992 yılında gün ışığına çıkarılmış ve M.Ö. 3200 yıllarına tarihlenen tapınak, bölgenin en önemli dini ve kültür merkezi konumuyla , Mezopotamya Kültürü ile çağdaş ve hatta Anadolu'nun ilk tapınak örneklerinden olarak tarih ve arkeolojiye ışık tutmaktadır.